پوکی استخوان به معنای استخوان‌های متخلخل و با تراکم پایین است. استحکام استخوان‌های انسان در 30 سالگی به اوج می‌رسد و سپس پروسه کاهش تراکم شان آغاز می‌شود. بیش از پنج میلیون ایرانی پوکی استخوان دارند و باید با شکستگی استخوان دست و پنجه نرم کنند. تقریبا نیمی از زنان پنجاه‌ساله شکستگی استخوان را تجربه می‌کنند.  

ممکن است تا زمان شکستگی، بروز درد و ... از ابتلا به پوکی استخوان با خبر نشوید. پشت درد، نشان‌دهنده تغییر مهره‌های ستون فقرات و اولین نشانه بروز پوکی استخوان است.

پوکی استخوان عامل شکسته شدن استخوان‌ها و زمین گیر شدن سالانه یک و نیم میلیون نفر است. شکستگی فشاری - در نتیجه وارد آمدن فشار بیش از حد به مهره‌ها ایجاد می‌شود. شکستن مفصل ران، لگن و ... نیز بسیاری از مبتلایان به پوکی استخوان را زمین‌گیر می‌کند.

استخوان‌های ما در طول زندگی به کرات بازسازی می‌شوند. استخوان‌ها از کلاژن و ماده معدنی کلسیم فسفات تشکیل شده‌اند. در دوران سالمندی استخوان‌ها بیش از این که بازسازی شوند از بین می روند. بزرگ‌ترین تغییر در تراکم استخوان‌های زنان در پنج تا هفت سال نخست یائسگی ایجاد می‌شود. 

از بین رفتن استخوان بخش جدایی‌ناپذیر دوران سالمندی است، اما همه افراد تراکم استخوان‌های‌شان را به اندازه‌ای از دست نمی‌دهند که به پوکی استخوان مبتلا شوند. با وجود این، افزایش سن خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد. تراکم استخوان‌های زنان پس از شروع یائسگی کمتر از مردان می‌شود. بنابراین، عجیب نیست که بیش از 80 درصد مبتلایان به پوکی استخوان زنان باشند.  

احتمال ابتلا به پوکی استخوان در زنانی که لاغر هستند و استخوان‌بندی ریزی دارند بیشتر است. وراثت و قومیت نقش اساسی در بروز پوکی استخوان ایفا می‌کنند. این بیماری بیشتر از آفریقایی‌ها و اسپانیایی‌های آمریکایی تبار در میان سفید پوستان و آسیایی‌ها تبارها متداول است. برخی از بیماری‌ها مثل دیابت نوع یک، روماتیسم مفصلی، اختلالات هورمونی و التهاب روده با کاهش تراکم استخوان ارتباط دارند.

دود کردن سیگار، نوشیدن الکل، بی تحرکی و پیروی کردن از رژیم غذایی عاری از ویتامین د و کلسیم خطر بروز پوکی و شکستگی استخوان را به شدت افزایش می‌دهند. مصرف داروهای ضد التهاب و حاوی کورتون که برای درمان بیماری آسم و ... تجویز می‌شوند خطر کاهش تراکم استخوان را افزایش می‌دهند. اختلال تغذیه نیز می‌تواند سلامت استخوان‌ها را به خطر بیندازد.  

پوکی استخوان در میان زنان به شدت متداول است اما مردان نیز در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. حدود 25 درصد از مردانی که بیش از 50 سال دارند در آینده باید با شکستگی استخوان که با پوکی استخوان مرتبط است دست و پنجه نرم کنند. پوکی استخوان در مردان ممکن است تشخیص داده نشود.

اگر واجد شرایط زیر هستید، پزشک اسکن تراکم استخوان را تجویز خواهد کرد:
- بیش از 50 سال دارید و یکی از استخوان‌های بدن تان شکسته است.
- زن یا مردی هستید که به ترتیب بیش از 65 و 70 سال دارید.
- در مرحله پیش از پوکی استخوان قرار دارید یا از این بیماری رنج می‌برید.
- مردی 50 تا 69 ساله هستید و عوامل خطر زای ابتلا به پوکی استخوان تهدیدتان می‌کند.
اسکن تراکم استخوان با تاباندن دوز پایین اشعه ایکس روی استخوان لگن، مفصل ران و ستون فقرات در کمتر از 15 دقیقه انجام می‌شود.

این آزمایش، سنجش تراکم معدنی استخوان فرد آزمایش شونده را با فرد سالم 30 ساله‌ای مقایسه می کنند. محدوده معیار T به صورت زیر محاسبه می‌شود:
- یک و بیشتر: نشان‌دهنده تراکم استخوان طبیعی است.
- بین یک و دو و نیم: نشان‌دهنده کاهش اندک تراکم استخوان است.
- دو و نیم و پایین‌تر: نشان‌دهنده پوکی استخوان است.

اگر به پوکی استخوان مبتلا شده‌اید، پزشک‌تان داروهای گروه بیس فسفونات که مانع نابود شدن تراکم استخوانی می‌‌شوند را تجویز می‌کند. مصرف این داروها علاوه بر کم‌کردن ضعف و خطر شکستگی استخوان ممکن است به بازسازی تراکم استخوانی نیز کمک کنند. مصرف این داروها ممکن است باعث بروز مشکلات گوارشی مثل ریفلاکس اسید معده، زخم شدن مری و حالت تهوع شوند. نوع تزریقی داروهای بیس فسفونات یک تا چهار بار در سال تزریق می‌شوند. عوارض جانبی این نوع داروها عبارتند از: بروز علایم آنفولانزا، تخریب استخوان فک و شکستگی سر استخوان ران است.

درمان جایگزینی هورمون، یک بار به صورت گسترده برای زنانی که علایم و نشانه‌های یائسگی - پوکی استخوان و ... - را بروز داده اند تجویز می‌شود. اما پزشکان از این روش درمانی به دلیل افزایش خطر بروز سرطان، لخته خون، بیماری قلبی و سکته مغز کمتر استفاده می‌کنند. اویستا (Evista) هورمون نیست اما مثل استروژن می‌تواند بدون افزایش خطر بروز سرطان استخوان‌ها را تقویت کند. عوارض جانبی مصرف اویستا لخته شدن خون و گرگرفتگی است. فورتئو (Forteo)، هورمون پاراتیروئید مصنوعی که باید روزانه تزریق شود، نقش زیادی در تولید استخوان‌های تازه ایفا می‌کند. عوارض جانبی تزریق این هورمون گرفتگی عضله پا و سرگیجه است.

پرولیا (Prolia) نوعی آنتی بادی است که در آزمایشگاه تولید شده و پروسه شکستگی استخوان را کند می‌کند. این آنتی بادی دو بار در سال به زنان یائسه ای که خطر شکستگی استخوان‌های شان بالا است و مصرف داروهای کنترل پوکی استخوان تاثیر بر آنها نگذاشته تزریق می‌شود. عوارض جانبی تزریق این آنتی بادی بروز پشت درد، درد عضلات، استخوان درد، کاهش میزان ماده معدنی کلسیم و ... است.  

مصرف مواد غذایی سرشار از کلسیم می تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند. بزرگسالان باید روزانه سه و نیم لیوان شیر بنوشند. افزودن ماهی سالمون، تن و کیلکا و سبزیجات برگ سبز به رژیم غذایی استحکام استخوان‌ها را افزایش می دهد.

مواد غذایی سرشار از نمک - گوشت‌های فرآوری شده و سوپ‌های آماده - می توانند کلسیم بدن را از بین ببرند. اکثر ایرانی‌ها بیش از میزان مورد نیاز نمک مصرف می‌کنند. نوشیدن روزانه بیش از سه فنجان قهوه سرشار از کافئین می‌تواند جذب کلسیم در بدن را کم کند. نوشیدن الکل نیز استحکام استخوان‌ها را از بین می‌برد.

نوشیدن روزانه یک لیوان شیر غنی شده با ویتامین د بهترین راه تامین ماده معدنی کلسیم بدن است. ماست و پنیر بیشتر از بستنی حاوی کلسیم هستند. ماهی ساردین و سالمون نیز سرشار از این ماده معدنی هستند. مصرف مواد غذایی غنی شده با کلسیم نیز بخشی از نیاز بدن به این ماده معدنی را تامین می‌کنند.

پسرها از 9 تا 13 سالگی، دخترها از 9 تا 18 سالگی، زنانی که بیش از 50 سال دارند و مردانی که بیش از 70 سال دارند ممکن است به مقادیر بیشتر ماده معدنی کلسیم نیاز داشته باشند. دو نوع مکمل کلسیم در دسترس عموم قرار دارند: کربنات کلسیم و سیترات کلسیم که فواید یکسانی دارند. تقسیم کردن دوز مصرف، شکنندگی استخوان‌ها را کم می‌کند. برای تعیین دوز مناسب باید با پزشک مشورت کرد.

وزنه زدن می‌تواند به تقویت استخوان‌ها و حفظ تندرستی شان کمک کند. پیاده روی، دویدن آرام و ... نیز می توانند برای بدن مفید باشند. استفاده کردن از وزنه‌های کوچک در سایر فعالیت‌های بدنی نیز به حفظ استحکام استخوان‌ها کمک می کند. دانشمندان باور دارند استخوان‌های بدن زنانی که روزانه یک و نیم کیلومتر پیاده‌روی می‌کنند، پنج تا هفت سال دیرتر از بانوانی که چنین نمی‌کنند تراکم استخوان‌شان را از دست می‌دهند. در حالی که یوگا و پیلاتس به حفظ تعادل سالمندان کمک می‎‌کنند، اما خطر ضرب‌دیدگی و شکستگی ستون فقرات را در مبتلایان به پوکی استخوان افزایش می‌دهند. ورزش کردن بیش از اندازه نیز می‌تواند خطر آسیب‌دیدگی کسانی که از پوکی استخوان رنج می‌برند را افزایش بدهد. شنا و دوچرخه‌سواری هم گزینه‌های خوبی هستند.

اگر تراکم استخوان‌های بدن تان کم شده اما هنوز به پوکی استخوان مبتلا نشده‌اید، در موقعیتی قرار دارید که «استئوپنی» نامیده می‌شود. مبتلایان به استئوپنی با تغییر رژیم غذایی و ورزش کردن می‌توانند روند کاهش تراکم استخوان را کند کنند.

بیشتر داروهای تجویز شده توسط پزشکان روند کاهش تراکم استخوان را کند می‌کنند. " Forteo " یکی از داروهایی است که باید روزانه در طول دو سال تزریق شود. تزریق بیش از اندازه این دارو عوارض جانبی زیادی دارد.

داشتن عادات سالم از کودکی و نوجوانی می‌تواند به حفظ تندرستی استخوان‌ها در بزرگسالی و سالمندی کمک کند. کودکان و نوجوانان با ورزش و پیروی از رژیم غذایی سرشار از ماده معدنی کلسیم و تامین نیاز بدن به ویتامین د می‌توانند سلامت استخوان‌های‌شان را حفظ کنند. دستورالعمل مصرف ماده معدنی کلسیم - با توجه به سن - عبارت است از:
کمتر از یک سال: 200 - 260 میلی گرم
یک تا سه سال: 700 میلی گرم
چهار تا هشت سال: 1000 میلی گرم
9 تا 18 سال: 1300 میلی گرم
19 تا 50 سال: 1000 میلی گرم
51 تا 70 سال: 1000 میلی گرم
زنان بیش از 51 سال: 1200 میلی گرم
افرادی که بیش از 71 سال دارند: 1200 میلی گرم

اجتناب کردن از شکستگی می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک کند. برای به حداقل رساندن احتمال زمین خوردن باید از حرکت کردن فرش‌ها و موکت‌ها جلوگیری کرد و برای راه پله‌ها حفاظ گذاشت. کابل برق، آنتن و تلفن را از روی زمین جمع کرد و از پوشیدن کفش‌هایی با کف صاف، اجتناب کرد.

برخی از افراد تا 60 سالگی از ابتلا شان به پوکی استخوان خبر ندارند. پزشکان معتقدند با افزایش مصرف کلسیم و ورزش کردن می‌توان روند پوکی استخوان را کند کرد.

پوکی استخوان نمی‌تواند زندگی مبتلایان را مختل کند اما بی‌تحرکی صدمات جبران ناپذیری به آنها می‌زند. مبتلایان باید پیاده‌روی کنند و از فعالیت‌های بدنی لذت ببرند.

منبع: https://b2n.ir/osteoporosis